Marina Abramovic gjekk for å framføra banebrytande kunst for døve øyrer i Jugoslavia til å endra måten folk ser performance på over store delar av verda. I desse dagar er ho i Oslo.
Til å vera utøvar av ein av dei minst kommersielle og vanskelegast tilgjengelege kunstartane som fins, er Marina Abramovic svært travel.
Etter nokre hektiske dagar i Paris er ho no på plass i Oslo for å opna utstillinga «With Eyes Closed I See Happiness» på Galleri Brandstrup og ikkje minst førelesa for eit fullsett Folketeatret i kveld. Etter det går ferda vidare til Montenegro, så til Beograd, så til Brasil og så vidare. Det kvite hus prøver også å få ho til å svinga innom.
- Det er heilt gale. Eg jobbar nesten alltid med fem eller seks prosjekt parallelt. No har eg eit teaterstykke som går, eg har denne utstillinga og eg har ein dokumentarfilm. Men du veit, eg stiller ikkje spørsmål ved det. Eg berre vaknar opp om morgonen og gjer det, seier ho til Klassekampen.
Slik er det å vera verdas mest kjende pioner innan det performative kunstfeltet.
Underkjend i heimlandet
Marina Abramovic vart fødd i Beograd i dåtidas Jugoslavia i 1946. Då ho var 19 år gamal byrja ho å studera kunst, og i fyrste halvdel av 1970-talet byrja ho å framføra sine eigne performanceverk. Bak ryggen til Tito hoppa ho inn i eldtente sosialiststjerner, tok sterke medisinar som del av ein opptreden og lot publikum påføra kroppen hennar skade. Men medan desse verka i dag vert studert, analysert og ved fleire høve sett i scene på nytt, låg merksemda kring Abramovics verksemd på eit nullpunkt i heimlandet.
- I det tidlegare Jugoslavia var me ei avantgardegruppe. Me vart svært isolerte og var aldri aksepterte av samfunnet der, seier ho.
- At eg heile tida vart kritisert, gjorde meg sterk. Eg var heilt sikker på at det eg gjorde var rett. Men performance-kunst vart aldri sett på som noko skikkeleg.
Sjølv i dag meiner Marina Abramovic seg underkjend i heimlandet.
- Eg er så skuffa over Serbia, seier ho.
Ingenting gav meining
Allereie i 1976 pakka ho kofferten og drog til Amsterdam. Miljøskiftet var frigjerande, men ikkje utan ulemper. Snart oppdaga ho nemleg at det som vart sett på som sterk kost i Aust-Europa - det som hadde vore sjølve drivkrafta i kunsten ho til no hadde gjort. Det hadde ikkje den heilt same effekten i det liberale Nederland på 1970-talet.
- Det var eit problem. I Jugoslavia jobba eg heile tida med avgrensingane som vart sett for meg, men i Amsterdam var det ingen som brydde seg. Alt var fritt. Eg kunne vera naken, eg kunne vera dopa, eg kunne vera kva som helst. Ingenting eg gjorde gav noko meining lenger. Det var då eg byrja å jobba med Ulay. Me skapte våre eigne avgrensingar.
I tolv år arbeida Abramovic med performance med den vesttyske kunstnaren Uwe Laysiepen, kalla Ulay. Dei vart eitt og lot kropp og verk smelta saman. Seinare, etter at dei to skilde lag gjennom ein rituell vandring frå kvar si side av den kinesiske muren, trakk Abramovic til seg merksemd gjennom prosjekt som «Seven Easy Pieces» frå 2005, der ho gjenframførte kjende performanceverk og teaterstykket «The Life and Death of Marina Abramovic», der ho iscenesett sin eigen død. Abramovic har gong på gong testa grensene for smerte, for sin eigen kropp, for uthaldenheit og forsøkt å nå det spirituelle nivået med kunsten.
- Har du ofra deg for kunsten?
- Ja, men med vilje. Årsaka til at det ikkje er fleire kvinner i kunsten, er at dei ikkje vil ofra noko. Dei vil ha familie og born, men det går ikkje.
Vendepunkt
Abramovics viktigaste bidrag til å bringa performancekunst ut til massane kom likevel fyrst i 2010, meiner ho sjølv. Då sette New Yorks Museum of Modern Art (Moma) opp ei retrospektiv utstilling med Abramovic, samstundes som ho sjølv gjennomførte sitt til no mest kjende verk «The Artist Is Present». I seks til ti timar, seks dagar i veka i meir enn to månadar, sat Marina Abramovic stille på ein stol og inviterte publikum til å sette seg ned ovanfor ho.
Det var den største utstillinga med performancekunst i Momas historie.
- Performancekunst har aldri vorte teke på alvor. Det har alltid vore alternativt. Mitt bidrag til å endra på dette er utstillinga eg hadde på Moma og ikkje minst den filmen som vart laga rundt prosjektet. Filmen endra alt. Folk skjønte kor mykje det krev. Det er forbanna seriøst.
Følgjeleg er det berre dei ti siste åra av si førti år lange karriere Abramovic faktisk har kjend seg kjend. Og i takt med at hennar kjendisstatus har stige har også merksemda kring kunstforma auka.
Abramovic oppsummerer sitt bidrag til performancekunsten i tre punkt:
- For det fyrste vil eg at performativ kunst skal vera mainstream. Det har den aldri vore før. Det andre er at eg vil at kunst skal kunne bli framført på nytt. Den gamle generasjonen hatar meg for det. Men det er uansett betre å bli framført enn å vera død. Det tredje er at eg vil skapa ein skule for publikum for korleis dei skal sjå på langvarig performancekunst. Folk anar ikkje dette.
Entusiastisk dreier ho samtalen over på The Marina Abramovic Institute - institusjonen for performativ kunst ho er i ferd med å etablera i eit gamalt teater to timar frå Manhattan.
- På 1970-talet var det så mykje «shitty» performance. Og slik er det framleis. Når ein ser så mykje som er så dårleg er det lett å mista trua på at det er ei kunstform som faktisk kan gripa inn i folks liv. Men når du ser noko som er bra … wow.
Ein rett strek
- Ser du kunstnarskapen din under eitt eller er den delt inn i klart skilde delar?
- Unge kunstnarar er ofte bekymra for at dei ikkje ser dei lange linjene i det dei gjer. Noko er slik, noko anna er slik. Mitt råd til dei er å ikkje tenkja på det - berre skap. Seinare, om tjue eller tretti år, kjem alt til å falla på plass. I byrjinga såg kunstnarskapen min ut som eit einaste stort rot. No ser den ut som ein perfekt, rett strek.
Men akkurat denne ikonstatusen orkar ho ikkje å dvela for mykje med.
- Om ein byrjar å tenkja på kor fantastisk du er, mistar du grepet på røynda. Dette kjem og går. Kven veit kvar eg er om tre år?